میلگرد یا آرماتور، فولادی است که در بتن برای جبران مقاومت کششی پایین آن مورد استفاده قرار میگیرد. فولادی که به این منظور در سازههای بتن آرمه به کار میرود به شکل سیم یا میلگرد میباشد و فولاد میلگرد نامیده میشود. البته در موارد خاصی از فولاد ساختمانی نظیر ناودانی و یا قوطی نیز برای مسلح کردن بتن استفاده میشود.
در کشورهای مختلف فولاد میلگرد با استانداردهای متفاوتی تولید میشوند و در هر استانداردی طبقه بندی مشخصی در ارتباط با خواص مکانیکی فولادها وجود دارد. در ایران قسمت عمده فولادهای آرماتور که توسط کارخانه ذوب آهن اصفهان تولید میشوند با استاندارد روسی مطابقت دارند.
از نظر تنوع قطر میلگردها نیز استانداردهای تولید کنندگان متفاوت است. در سیستم روسی که در کارخانجات ذوب آهن اصفهان مورد استفاده است میلگردها تا قطر ۴۰ میلیمتر ساخته میشوند.
انواع میلگرد و مشخصات مکانیکی آنها
بیشترین میلگردی که در صنعت بتن و بتن ریزی کاربرد دارد با مشخصه فولاد معمولی بوده که بشرح ذیل در ایران دسته بندی و تولید و مصرف می شوند. البته این دسته بندی،حسب استاندارد روسی بوده که در ایران رواج دارد.
۱ – میلگرد نرم بدون آج (A1)
این میلگرد با تنش جاری ۲۳۰۰ کیلوگرم بر سانتی متر مربع و تنش گسیختگی ۳۸۰۰ کیلوگرم بر سانتی متر مربع و تغییر شکل نسبی پلاستیکی (در زمان گسیختگی) ۲۵ درصد بعنوان میلگرد نرم شناخته شده و عمدتا بصورت صاف و بدون آج می باشد. این میلگرد برای آهنگری و تغییر شکل و انجام عملیات جوشکاری بر روی آن مناسب است و بطور کلی بعنوان یک میلگرد داکتیل شناخته می شود.
۲ – میلگرد نیمه سخت با آج ساده (A2)
این نوع میلگرد با تنش جاری ۳۰۰۰ کیلوگرم بر سانتی متر مربع و تنش گسیختگی ۵۰۰۰ کیلوگرم بر سانتی متر مربع و تغییر شکل نسبی پلاستیکی (در زمان گسیختگی) ۱۹ درصد بعنوان میلگرد نیمه خشک (ترد) و نیمه نرم شناخته شده که بصورت آجدار و عمدتا آج فنری شکل می باشد.این میلگرد برای عملیات ساختمانی و خصوصا خاموت زنی مناسب بوده و انجام عملیات جوشکاری بر روی آن در صورت اجبار میسر بوده که البته توصیه می شود در صورت امکان از جوشکاری آن پرهیز شود.
۳- میلگرد سخت با آج پیچیده (A3)
این میلگرد با تنش جاری ۴۰۰۰ کیلوگرم بر سانتی متر مربع و تنش گسیختگی ۶۰۰۰ کیلوگرم بر سانتی متر مربع و تغییر شکل نسبی پلاستیکی (در زمان گسیختگی) ۱۴ درصد بعنوان میلگرد خشک (ترد) مناسب عملیات سیویل صنعتی و ساختمانی بوده که بصورت آجدار و عمدتا آج جناقی می باشد و اکیدا برای آهنگری و تغییر شکلهای فراوان با زوایای تند مناسب نبوده و همچنین به هیچ وجه عملیات جوشکاری بر روی آن مجاز نمی باشد.
۴- میلگرد سخت با آج پیچیده (A4)
دارای آج دوکی شکل می باشند. مطابق استاندارد شماره ۳۱۳۲ سازمان ملی استاندارد ایران میلگرد A4 یا میلگردهای با آج ۵۲۰ و ۵۰۰ از نوع آجدار مرکب می باشند. بدین ترتیب که آج های عرضی دوکی شکل در دو طرف آج طولی و به صورت چهار نیم مـارپیچ بـه شـکل هفت – هشت و با زاویه ۳۵درجه تا و شامل ۷۵ درجه می باشد. حداقل مقاومت کششی ۵۲۰ مگاپاسکال و شکل پذیری حداقل ۱۸% را برای این گرید از محصولات خود تضمین مینماید. استفاده از میلگرد A4 با تنش تسلیم ۵۰۰ و۵۲۰ مگاپاسکال،به ترتیب به عنوان میلگردهای آج ۵۰۰ وآج ۵۲۰ خوانده می شوند، در طراحی و ساخت همه انواع سازه های ساختمانی (سازه های غیر ساختمانی را شامل نمی شود) بتن آرمه، به جز دیوارهای برشی ویژه و قاب های خمشی ویژه، در صورت احراز شرایط زیر به تصویب رسید.
– میلگرد دارای آج های عرضی دوکی شکل در دو طرف آج طولی بوده داشته باشد.
– شکل پذیری میلگرد حداقل در حد مورد انتظار برای میلگرد A3 باشد، به طوری که میزان ازدیاد طول نسبی آن در طولی معادل ۵ برابر قطر، حداقل ۱۶% باشد.
– در تولید میلگرد، از شمش با کربن بالا استفاده نشود. روش تولید میلگرد، تکنولوژی ترمکس بوده وکربن معادل (CE) میلگرد، حداکثر ۵/۰ باشد.
– کارخانه تولید کننده میلگرد، گواهی سازمان ملی استاندارد را برای تولید میلگرد های آج ۵۰۰ وآج ۵۲۰ اخذ نموده ونشان کارخانه و رده میلگرد را بر آن حک کرده باشد.
شکل ظاهری میلگرد های A2 و A3
در طراحی پی از میلگرد طولی A3 و میلگرد عرضی A2 استفاده می شود . یکی از راه های شناسایی شکل آج است. در میلگرد های A3 آج ها به صورت ضربدری هستند اما در A2 به صورت منفرد هستند. در میلگرد هایA2 آج ها بصورت موازی هستند ولی در میلگرد های A3 آج ها بصورت هفت و هشت هستند.
انواع میلگردها بر اساس استاندارد و آنالیز کنونی
- میلگرد ساده ۲۴۰ (میلگرد ساده)
- میلگرد آج دار ۳۴۰ (میلگرد آجدار مارپیچ) یا ( یکنواخت)
- میلگرد آج دار ۳۵۰ (میلگرد آجدار مارپیچ) یا ( یکنواخت)
- میلگرد آج دار ۴۰۰ (میلگرد آجدار جناقی) یا (یکنواخت)
- میلگرد آج دار ۴۲۰ (میلگرد آجدار جناقی ) یا ( یکنواخت)
- میلگرد آج دار ۵۰۰ (میلگرد آجدار مرکب)
- میلگرد آج دار ۵۲۰ (میلگرد آجدار مرکب )
در حال حاضر تمام میلگردهای بازار تابع چنین استانداردی هستند.
وقتی نام میلگرد A2 را میشنوید بدانید که منظور همان میلگرد آج ۳۴۰ است و منظور از میلگرد A3، همان میلگرد آج ۴۰۰ است. فقط نامها ثابت مانده ولی آنالیز و استاندارد آنها کاملاً متفاوت است.
روش تشخیص میلگرد آج ۳۴۰ و میلگرد آج ۴۰۰
در آج ۳۴۰، آجها با زاویه ۴۵ درجه و بصورت مارپیچی است.در آج ۴۰۰ زاویه آجها ۴۵ درجه است ولی اگر از روبرو به میلگرد نگاه کنید، آجها به صورت جناقی (هفت و هشت) است.
خواص مکانیکی میلگرد ها – تست کرنش و کشش و خمش
تنش تسلیم
حداکثر نیرویی است که به میلگرد وارد و میلگرد دچار تغییر شکل دائمی نمیشود. اگر مقدار نیرو افزایش یابد، میلگرد بحالت اولیه بر نمیگردد و برای همیشه تغییر شکل میدهد. خاصیت برگشت پذیری را خاصیت الاستیکه و خاصیت برگشت ناپذیری را خاصیت پلاستیک مینامند. در طراحیها، ملاک انتخاب میلگرد، مقدار تنش تسلیم است. به همین خاطر است که بخاطر همین خاصیت بسیار مهم، مقدار تنش تسلیم در نامگذاری میلگردها سهیم است. در میلگرد آج ۳۴۰، حداقل تنش تسلیم این میلگرد، ۳۴۰ مگاپاسکال (MPA) است.
مقاومت کششی
مقاومت کششی، بیشترین نیروی کششی است که جسم قبل از شکست تحمل میکند. واحد آن، پوند بر اینچ مربع است. خاصیت مقاومت کششی میلگردها را میتوان با عملیاتی همچون آلیاژکاری، سرد کاری، یا عملیات حرارتی افزایش داد. عبارات متشابهی که برای مقاومت کششی بکار گرفته میشود شامل استحکام کششی – تاو کششی– Tensie Strength. در آزمون کشش و ازدیاد طول نسبی، میزان انعطاف پذیر بودن و یا شکننده بودن میلگرد مشخص میشود.